by Trong bối cảnh Việt Nam đang từng bước hoàn thiện hệ thống an sinh xã hội toàn dân, bảo hiểm xã hội (BHXH) ngày càng đóng vai trò quan trọng đối với người lao động và người dân.
Tuy nhiên, giữa hai hình thức chính bảo hiểm xã hội tự nguyện và bắt buộc, không phải ai cũng hiểu rõ sự khác biệt để lựa chọn hình thức tham gia phù hợp.
Bài viết dưới đây, Kỹ Năng CB sẽ cập nhật về hai loại hình bảo hiểm này, từ góc độ pháp lý đến thực tế áp dụng tại doanh nghiệp và cá nhân.
I. Bảo hiểm xã hội là gì? Vì sao cần phân biệt bắt buộc và tự nguyện?
Theo Điều 3 Luật Bảo hiểm xã hội năm 2014:
“Bảo hiểm xã hội là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của người lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ bảo hiểm xã hội.”
Phân biệt BHXH bắt buộc và BHXH tự nguyện là cần thiết để:
Người lao động hiểu được quyền lợi, trách nhiệm và nghĩa vụ đóng góp.
Cá nhân làm việc tự do, không ký hợp đồng lao động vẫn có thể chủ động tham gia.
Doanh nghiệp thực hiện đúng quy định pháp luật, tránh vi phạm hoặc thiếu sót khi tuyển dụng.
Từ năm 2025, Luật BHXH (sửa đổi) bổ sung nhiều điểm mới liên quan đến đối tượng tham gia, mức đóng, chính sách hỗ trợ – tạo nên những thay đổi quan trọng mà người dân và doanh nghiệp không thể bỏ qua.
>>>>>>> Xem nhiều: Học hành chính nhân sự tại Hà Nội
II. Đối tượng tham gia và tính chất pháp lý
BHXH bắt buộc
Theo Điều 2 Luật BHXH 2014, sửa đổi bởi Luật BHXH 2024 có hiệu lực từ 01/01/2025, BHXH bắt buộc áp dụng cho:
- Người làm việc theo HĐLĐ từ đủ 01 tháng trở lên.
- Cán bộ, công chức, viên chức, sĩ quan, hạ sĩ quan, chiến sĩ QĐND, CAND.
- Người quản lý doanh nghiệp có hưởng lương.
- Người hoạt động không chuyên trách ở xã, phường, thị trấn.
Tính chất: Mang tính bắt buộc pháp lý, nếu không tham gia sẽ bị xử phạt (Nghị định 12/2022/NĐ-CP).
BHXH tự nguyện
Áp dụng cho mọi công dân Việt Nam từ 15 tuổi trở lên, không thuộc đối tượng bắt buộc, có nhu cầu được hưởng lương hưu, trợ cấp tử tuất.
Tính chất: Tự do tham gia, tự nguyện về thời gian và mức đóng, không bị xử phạt nếu không tham gia. Tuy nhiên, nhà nước khuyến khích và có hỗ trợ tài chính cho nhóm này (Nghị định 134/2015/NĐ-CP và các văn bản sửa đổi bổ sung).
Ví dụ: Chị Mai – 34 tuổi, làm nghề bán hàng online tại nhà, không ký hợp đồng với ai – sẽ không thuộc diện BHXH bắt buộc nhưng hoàn toàn có thể chủ động tham gia BHXH tự nguyện.
III. Quyền lợi được hưởng
Dưới đây là so sánh chi tiết về các chế độ hưởng giữa hai hình thức BHXH tính đến 2025:
| Chế độ | BHXH bắt buộc | BHXH tự nguyện |
| Hưu trí | ✅ Có | ✅ Có |
| Tử tuất | ✅ Có | ✅ Có |
| Ốm đau | ✅ Có | ❌ Không |
| Thai sản | ✅ Có | ❌ Không |
| Tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp | ✅ Có | ❌ Không |
| Trợ cấp thất nghiệp (không thuộc BHXH) | Bảo hiểm riêng | ❌ Không |
Giải thích thực tế
BHXH bắt buộc đảm bảo toàn diện, bởi người lao động làm việc chịu rủi ro cao, cần được bảo vệ khỏi mất thu nhập đột ngột như ốm đau, thai sản, tai nạn.
BHXH tự nguyện giới hạn ở hưu trí và tử tuất vì những người này không làm việc trong môi trường ràng buộc về điều kiện lao động.
Ví dụ: Anh Hùng – tài xế công nghệ – chỉ được hưởng lương hưu nếu tham gia tự nguyện, không được chi trả khi ốm đau hay tai nạn nghề nghiệp nếu không có hợp đồng với công ty.
>>> Xem thêm:
- Các Loại Phụ Cấp Thường Gặp Trong Doanh Nghiệp Vừa Và Nhỏ
- Đào Tạo Nội Bộ Có Phải Là Phúc Lợi Hay Bắt Buộc?
- Chính Sách Phúc Lợi Nhân Viên Gồm Những Gì? [Mới Nhất]
- Nghỉ Phép Năm Có Được Cộng Dồn Không?
- Công Ty Có Bắt Buộc Tổ Chức Du Lịch Hằng Năm Không?
IV. Mức đóng và phương thức đóng
Mức đóng
BHXH bắt buộc
Người lao động: đóng 8% mức tiền lương vào quỹ hưu trí, tử tuất.
Người sử dụng lao động: đóng tổng cộng 17,5% (bao gồm các quỹ hưu trí, ốm đau, TNLĐ-BNN, thai sản…).
✅ Tổng mức đóng: 25,5% tiền lương tháng.
BHXH tự nguyện
Chỉ có người tham gia đóng, không có phần doanh nghiệp hay Nhà nước đóng.
Mức đóng tối thiểu: 22% của mức thu nhập do người tham gia lựa chọn (tối thiểu bằng mức chuẩn nghèo khu vực nông thôn – năm 2025 là 2 triệu đồng/tháng).
✅ Tổng mức đóng: khoảng 440.000đ/tháng nếu chọn mức thu nhập thấp nhất.
✅ Hỗ trợ từ Nhà nước:
- Người nghèo: 30% mức đóng.
- Cận nghèo: 25%.
- Đối tượng khác: 10%.
Ví dụ: Cô Lan (nghèo), chọn đóng theo mức 2 triệu thì chỉ phải đóng khoảng 308.000đ/tháng, phần còn lại do Nhà nước hỗ trợ.
Phương thức đóng:
Bắt buộc: trích lương hàng tháng.
Tự nguyện: đóng 3 tháng, 6 tháng, 1 năm hoặc 5 năm/lần (rất linh hoạt).
Hồ sơ, thủ tục và cách thức tham gia: Người dân dễ tiếp cận không?
BHXH bắt buộc
Doanh nghiệp sẽ đăng ký tham gia cho người lao động tại cơ quan BHXH địa phương hoặc qua cổng dịch vụ công.
Người lao động chỉ cần cung cấp CMND/CCCD, ảnh, hợp đồng lao động.
BHXH tự nguyện
Cá nhân chủ động đến: UBND xã/phường, đại lý thu BHXH (bưu điện, tổ chức chính trị – xã hội), hoặc đăng ký qua Cổng dịch vụ công BHXH.
✅ Thủ tục:
- Tờ khai TK1-TS.
- CCCD bản sao.
- Chọn mức đóng, hình thức đóng.
- Ký hợp đồng và đóng phí đợt đầu.
Đặc biệt từ năm 2025, việc tự đăng ký online và quản lý qua ứng dụng VssID ngày càng phổ biến, giúp người dân dễ dàng tiếp cận dịch vụ BHXH tự nguyện không cần đến cơ quan.
V. Tình huống thực tế:
Tình huống 1: Bán hàng livestream – nên chọn tự nguyện
Chị Hằng, 29 tuổi, kinh doanh online toàn thời gian. Dù thu nhập cao nhưng không ký hợp đồng lao động. Đây là trường hợp điển hình nên chủ động tham gia BHXH tự nguyện, để có lương hưu và trợ cấp mai sau, tránh rủi ro khi về già.
Tình huống 2: Công ty thuê thời vụ 3 tháng – phải đóng bắt buộc
Anh Kha làm tại công ty xây dựng, có HĐLĐ 3 tháng, nhưng công ty không đóng BHXH. Đây là hành vi vi phạm. Từ 2025, HĐLĐ từ đủ 01 tháng đã phải đóng BHXH bắt buộc (Luật BHXH sửa đổi), doanh nghiệp cần điều chỉnh ngay.
Tình huống 3: Nghỉ việc nuôi con – nên đóng nối tiếp theo dạng tự nguyện
Chị An nghỉ việc để sinh con, đã có 7 năm đóng BHXH. Nếu ngừng hẳn thì mất cơ hội nhận hưu trí đủ. Giải pháp: chuyển sang đóng BHXH tự nguyện, để cộng dồn đủ 20 năm và nhận lương hưu.
So sánh tổng thể: Ưu – nhược điểm giữa hai loại hình BHXH
| Tiêu chí | BHXH bắt buộc | BHXH tự nguyện |
| Tính pháp lý | Bắt buộc theo luật | Tự nguyện |
| Đối tượng | Người lao động có HĐLĐ | Lao động tự do |
| Quyền lợi | Đầy đủ 5 chế độ | 2 chế độ (hưu, tử tuất) |
| Mức đóng | 25,5% lương (chia 2 bên) | Tối thiểu 22% chuẩn nghèo |
| Linh hoạt | Không linh hoạt | Linh hoạt cao |
| Cách tham gia | Qua doanh nghiệp | Cá nhân tự đăng ký |
✅ BHXH bắt buộc: phù hợp với người có quan hệ lao động, giúp đảm bảo toàn diện.
✅ BHXH tự nguyện: linh hoạt, thích hợp cho lao động tự do, nhưng quyền lợi còn hạn chế.
Dù là bắt buộc hay tự nguyện, mục tiêu của bảo hiểm xã hội vẫn là đảm bảo an sinh dài hạn cho người dân Việt Nam. Với những thay đổi mới nhất năm 2025, người lao động và người dân cần hiểu rõ quyền – nghĩa vụ – lựa chọn phù hợp với hoàn cảnh và định hướng tài chính cá nhân.
Trong bối cảnh tỷ lệ dân số già ngày càng tăng, việc chủ động tham gia BHXH, kể cả tự nguyện, chính là hành động trách nhiệm với bản thân và gia đình. Hãy xem đây không chỉ là nghĩa vụ, mà là khoản đầu tư cho tương lai.
>>> Tham khảo thêm:
- Top 03 Trung Tâm Đào Tạo Hành Chính Nhân Sự Tốt Nhất Hiện Nay
- TOP 5+ Khóa Học Hành Chính Nhân Sự Online Tốt Nhất Hiện Nay
- Học Hành Chính Nhân Sự Tại Hà Nội Ở Đâu Uy Tín Và Chất Lượng?
Hy vọng bài viết của Kỹ Năng CB sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về chủ đề: So Sánh Bảo Hiểm Xã Hội Tự Nguyện Và Bắt Buộc Mới Nhất và các lưu ý được áp dụng hiện nay. Chúc bạn thành công!
